To się wzięło
z teorii Einsteina, jak zresztą inne nieszczęścia też.
z teorii Einsteina, jak zresztą inne nieszczęścia też.
[cytuję
z wydania Wydawnictwa Literackiego z 1998 roku, s. 27]
z wydania Wydawnictwa Literackiego z 1998 roku, s. 27]
„Wizja
lokalna” to znowu taka książka Lema, którą doceniam, ale która
w moim prywatnym rankingu wcale nie plasuje się wysoko. Jest oparta
na doskonałym pomyśle – Ijon Tichy odkrywa, że Encja, taka jak
ją opisywał w „Dziennikach gwiazdowych” to bujda. Rusza zatem,
by przekonać się, jak jest naprawdę. Lepsze rzeczy niż stworzenie
takiego wszechświata, w którym coś takiego jest możliwe do
napisania? Ale, no właśnie: „Wizja lokalna” raczej w części,
niewielkiej, jest powieścią. Poza tym to raczej pewna zabawa
literacka – z tym że chyba bardziej zabawna dla autora, niż dla
czytelnika.
lokalna” to znowu taka książka Lema, którą doceniam, ale która
w moim prywatnym rankingu wcale nie plasuje się wysoko. Jest oparta
na doskonałym pomyśle – Ijon Tichy odkrywa, że Encja, taka jak
ją opisywał w „Dziennikach gwiazdowych” to bujda. Rusza zatem,
by przekonać się, jak jest naprawdę. Lepsze rzeczy niż stworzenie
takiego wszechświata, w którym coś takiego jest możliwe do
napisania? Ale, no właśnie: „Wizja lokalna” raczej w części,
niewielkiej, jest powieścią. Poza tym to raczej pewna zabawa
literacka – z tym że chyba bardziej zabawna dla autora, niż dla
czytelnika.
Mając przykre
wrażenie, że po przewertowaniu książki o tak dobitnie brzmiącym
tytule wiem mniej niż przed jej otwarciem […].[s. 94]
Zaczynam
jeszcze jednym cytatem – tym razem nie dlatego, że wydaje mi się
zwięzły i trafny jako taki (bo mniej więcej na ten zasadzie
wybieram cytat, jeśli chcę zacząć od niego spis wrażeń po
lekturze), ale ponieważ dobrze podsumowuje całą „Wizję
lokalną”. Lem tworzy w niej nie tylko zarys akcji (dość umowny),
ile testuje możliwość napisania o odległej planecie w miarę
prawdopodobny sposób. Co to znaczy? To znaczy, że nie dość, że
jest daleko i nic o niej nie wiadomo (jako że Ijon Tichy jednak
wcale jej porządnie nie opisał w „Dziennikach…”, a jedynie
dał się nabrać na turystyczny księżyc i wziął go za planetę),
to jeszcze to, co mamy, jest napisane w językach z Encji, więc
trzeba to tłumaczyć. A jak wiadomo, tłumaczenie zawsze coś opuści
albo przekłamie – zwłaszcza takie prowadzone z nie do końca
poznanego języka. Dalej: na Encji istnieją państwa w konflikcie
ideologicznym, więc ich historiografowie sobie nawzajem przeczą.
Jaka zatem jest „jedna wersja historii”? Żadna. Nie ma takiej.
Tichy spędza godziny w archiwum i nie dowiaduje się niczego
pewnego.
jeszcze jednym cytatem – tym razem nie dlatego, że wydaje mi się
zwięzły i trafny jako taki (bo mniej więcej na ten zasadzie
wybieram cytat, jeśli chcę zacząć od niego spis wrażeń po
lekturze), ale ponieważ dobrze podsumowuje całą „Wizję
lokalną”. Lem tworzy w niej nie tylko zarys akcji (dość umowny),
ile testuje możliwość napisania o odległej planecie w miarę
prawdopodobny sposób. Co to znaczy? To znaczy, że nie dość, że
jest daleko i nic o niej nie wiadomo (jako że Ijon Tichy jednak
wcale jej porządnie nie opisał w „Dziennikach…”, a jedynie
dał się nabrać na turystyczny księżyc i wziął go za planetę),
to jeszcze to, co mamy, jest napisane w językach z Encji, więc
trzeba to tłumaczyć. A jak wiadomo, tłumaczenie zawsze coś opuści
albo przekłamie – zwłaszcza takie prowadzone z nie do końca
poznanego języka. Dalej: na Encji istnieją państwa w konflikcie
ideologicznym, więc ich historiografowie sobie nawzajem przeczą.
Jaka zatem jest „jedna wersja historii”? Żadna. Nie ma takiej.
Tichy spędza godziny w archiwum i nie dowiaduje się niczego
pewnego.
Tak
jak mówiłam: pomysł jest doskonały, bo bardzo dobrze obrazuje
problemy z ewentualnym Kontaktem z inną cywilizacją. Nawet wcale
nie musi to być cywilizacja kosmiczna, wystarczy, że jest daleko i
jest dla poznającego zupełnie obca. Ale jednak nie padłam przed
„Wizją…” na kolana. Dlaczego? O tym za chwilę. Tymczasem
skupmy się jeszcze na Kontakcie, bo wszystko to podane jest w formie
groteski podlanej satyrą. Tichy nie umie się zorientować, co w
końcu przeczytał i czy coś pewnego wie. Zakłada, że dowie się
może na miejscu, przy czym państwa Encji i ich odmienne ustroje
społeczno-polityczne wcale mu tego nie ułatwiają. Lem trochę
naigrawa się ze swoich wcześniejszych próz, wplatając element
polityki do kwestii Kontaktu. Pisze:
jak mówiłam: pomysł jest doskonały, bo bardzo dobrze obrazuje
problemy z ewentualnym Kontaktem z inną cywilizacją. Nawet wcale
nie musi to być cywilizacja kosmiczna, wystarczy, że jest daleko i
jest dla poznającego zupełnie obca. Ale jednak nie padłam przed
„Wizją…” na kolana. Dlaczego? O tym za chwilę. Tymczasem
skupmy się jeszcze na Kontakcie, bo wszystko to podane jest w formie
groteski podlanej satyrą. Tichy nie umie się zorientować, co w
końcu przeczytał i czy coś pewnego wie. Zakłada, że dowie się
może na miejscu, przy czym państwa Encji i ich odmienne ustroje
społeczno-polityczne wcale mu tego nie ułatwiają. Lem trochę
naigrawa się ze swoich wcześniejszych próz, wplatając element
polityki do kwestii Kontaktu. Pisze:
kontakty z Innymi
niepolitycznego charakteru mieć nie mogą.[s.
52]
Nie,
że przesyłamy sobie jakieś
tam wzory matematyczne
i budowę atomów,
jak w „Astronautach” czy „Edenie”.
To
polityka przede wszystkim jest językiem uniwersum. Nie
kontaktujemy się z czystej chęci nawiązania rozmowy z Innymi, z
ochoty wymienienia się
podstawami wiedzy i radości, że kurczę, on wie, co ja mówię, a
ja, co on. Kontaktujemy się, bo czegoś chcemy – i to konkretnych
korzyści zazwyczaj. Ludzkość w „Wizji lokalnej” w ogóle nie
jest altruistyczna. Zresztą: kiedy już nasz bohater ląduje na
Encji, dochodzi do tego dosłownego pierwszego kontaktu z Obcym: w
jamie pod ziemią:
że przesyłamy sobie jakieś
tam wzory matematyczne
i budowę atomów,
jak w „Astronautach” czy „Edenie”.
To
polityka przede wszystkim jest językiem uniwersum. Nie
kontaktujemy się z czystej chęci nawiązania rozmowy z Innymi, z
ochoty wymienienia się
podstawami wiedzy i radości, że kurczę, on wie, co ja mówię, a
ja, co on. Kontaktujemy się, bo czegoś chcemy – i to konkretnych
korzyści zazwyczaj. Ludzkość w „Wizji lokalnej” w ogóle nie
jest altruistyczna. Zresztą: kiedy już nasz bohater ląduje na
Encji, dochodzi do tego dosłownego pierwszego kontaktu z Obcym: w
jamie pod ziemią:
To ci dopiero
„pierwszy kontakt”! Anim ja go mógł dostrzec, ani on mnie.[s.
206]
Tak
Tichy znajduje swojego „Piętaszka”. Wspominałam przy okazji
„Kongresu futurologicznego”, że Ijon Tichy jako bohater jest
konserwatywny? Ba, on nie tylko jest konserwatywny, tutaj jest także
straszliwie kolonialny! I to wątek bardzo ciekawie w „Wizji…”
poprowadzony, bo Tichy wie, że nastrzelał baboli w
„Dziennikach…”, ale jednak nadal odwiedza Encję niczym sir
Livingstone. Pierwszych obcych albo się boi (nie wie, co robią, ale
czuje, że może to być coś dla niego groźnego), albo traktuje
protekcjonalnie (ów „Piętaszek”, później delegacja, która
zrobi mu zresztą niemiłą niespodziankę). Swoją drogą nieźle
ten wątek punktuje to, że sam Tichy nie jest uniwersalny –
bohaterowie z Ziemi posługujący się różnymi językami nazywają
go a to „Tiszym”, a to „Ticzym”. Ten świat, z którego
pochodzi, wcale nie jest jednolity. Ale Tichy jakoś niespecjalnie to
dostrzega. Konstatuje tylko, że ktoś tak wymawiał jego nazwisko i przechodzi do porządku dziennego nad tym, że dla kogoś to on jest tym egzotycznym Robinsonem, a nawet — Piętaszkiem.
Tichy znajduje swojego „Piętaszka”. Wspominałam przy okazji
„Kongresu futurologicznego”, że Ijon Tichy jako bohater jest
konserwatywny? Ba, on nie tylko jest konserwatywny, tutaj jest także
straszliwie kolonialny! I to wątek bardzo ciekawie w „Wizji…”
poprowadzony, bo Tichy wie, że nastrzelał baboli w
„Dziennikach…”, ale jednak nadal odwiedza Encję niczym sir
Livingstone. Pierwszych obcych albo się boi (nie wie, co robią, ale
czuje, że może to być coś dla niego groźnego), albo traktuje
protekcjonalnie (ów „Piętaszek”, później delegacja, która
zrobi mu zresztą niemiłą niespodziankę). Swoją drogą nieźle
ten wątek punktuje to, że sam Tichy nie jest uniwersalny –
bohaterowie z Ziemi posługujący się różnymi językami nazywają
go a to „Tiszym”, a to „Ticzym”. Ten świat, z którego
pochodzi, wcale nie jest jednolity. Ale Tichy jakoś niespecjalnie to
dostrzega. Konstatuje tylko, że ktoś tak wymawiał jego nazwisko i przechodzi do porządku dziennego nad tym, że dla kogoś to on jest tym egzotycznym Robinsonem, a nawet — Piętaszkiem.
Nie, to nie Ijon Tichy, to Thomas Carlyle, ale jakoś mi tak pasuje wizualnie do ogólnego klimatu. Obraz pędzla Helen Allingham (1879).
Czemu?
Mam wrażenie, że Ijon Tichy nie jest tutaj już bohaterem
literackim per se, służy raczej do tego, by za jego pomocą
przedstawić pewne idee, jakie się w narracji znajdują. Nie wiem,
czy to jest jasne: chodzi mi o to, że nie do końca liczą się jego
przygody, ale to, że wokół jego postaci można namotać kolejne
warstwy historiozofii, jaka po „Wizji…” hula. Bo ta właśnie
powieść, jak żadna inna, jest bezpośrednią dekonstrukcją tropów
z powieści wcześniejszych – już to jako rewizja lekkiego
miejscami tonu „Dzienników…” z niepoważną astronautyką
Tichego, już to jako wizja Ziemi, która wcale takim wspaniałym
miejscem nie jest. Lem podsumowuje zresztą tę przemianę Kosmosów
w taki sposób:
Mam wrażenie, że Ijon Tichy nie jest tutaj już bohaterem
literackim per se, służy raczej do tego, by za jego pomocą
przedstawić pewne idee, jakie się w narracji znajdują. Nie wiem,
czy to jest jasne: chodzi mi o to, że nie do końca liczą się jego
przygody, ale to, że wokół jego postaci można namotać kolejne
warstwy historiozofii, jaka po „Wizji…” hula. Bo ta właśnie
powieść, jak żadna inna, jest bezpośrednią dekonstrukcją tropów
z powieści wcześniejszych – już to jako rewizja lekkiego
miejscami tonu „Dzienników…” z niepoważną astronautyką
Tichego, już to jako wizja Ziemi, która wcale takim wspaniałym
miejscem nie jest. Lem podsumowuje zresztą tę przemianę Kosmosów
w taki sposób:
Słuchałem tego,
brałem proszki na ból głowy i myślałem, że wszystko stracone.
Nigdy już nie wyznam się na Kosmosie jak za dawnych lat. Byłem
wtedy zaiste jak dziecko, lecz jak dziecięcej, przyjść musiał
kres i mojej ufnej niewinności.[s.
39]
„Wizja…”
to zdecydowanie kres takiej niewinności. To znaczy jasne, byliśmy
już świadkami tego, jak optymizm zmienia się w pesymizm poznawczy,
chociażby w „Głosie Pana”. Tutaj jednak chodzi o coś jeszcze
innego: o to, że cykl rozrywkowy zostaje odwrócony niemal o sto
osiemdziesiąt stopni. Trochę jak z Pratchettowskim Rincewindem, ale
bardziej radykalnie nawet. Tutaj już nie więźnie nam w gardle
śmiech, jak przy lekturze „Kongresu…”. Tu już nie ma się z
czego śmiać.
to zdecydowanie kres takiej niewinności. To znaczy jasne, byliśmy
już świadkami tego, jak optymizm zmienia się w pesymizm poznawczy,
chociażby w „Głosie Pana”. Tutaj jednak chodzi o coś jeszcze
innego: o to, że cykl rozrywkowy zostaje odwrócony niemal o sto
osiemdziesiąt stopni. Trochę jak z Pratchettowskim Rincewindem, ale
bardziej radykalnie nawet. Tutaj już nie więźnie nam w gardle
śmiech, jak przy lekturze „Kongresu…”. Tu już nie ma się z
czego śmiać.
Przy
czym pewne mechanizmy Lem jednak powtarza (chociażby działanie
dziejobitni: ona tworzy hipotezy, ale naukowców nie interesuje, jak
to robi – podobnie pracują mózgi elektronowe w „Obłoku Magellana”). Tichy powiela też jakieś dziwaczne stereotypy
dotyczące kobiet – jedyną pracującą kobietą w fabule jest
sekretarka, która jest ładna, a jak ładna, to oczywiście głupia:
czym pewne mechanizmy Lem jednak powtarza (chociażby działanie
dziejobitni: ona tworzy hipotezy, ale naukowców nie interesuje, jak
to robi – podobnie pracują mózgi elektronowe w „Obłoku Magellana”). Tichy powiela też jakieś dziwaczne stereotypy
dotyczące kobiet – jedyną pracującą kobietą w fabule jest
sekretarka, która jest ładna, a jak ładna, to oczywiście głupia:
Zauważyłem, że
ma nową sekretarkę, tak przystojną, jakby nie umiała nawet pisać
na maszynie. Istotnie nie umiała, mecenas nie krył tego, robiła
też potworne błędy ortograficzne i co najgorsze, wtykała
niewłaściwe listy do niewłaściwych kopert, lecz patrzeć na nią
było taką przyjemnością, że klienci odwiedzali go częściej,
niż musieli.[s.
128]
Szczerze
mówiąc, te wstawki mnie denerwują, bo niczego nie wnoszą i o ile
konserwatyzm Tichego podany nam przy wątkach poznawczo-kolonialnych
uważam za ciekawy, o tyle to już można sobie było darować,
serio.
mówiąc, te wstawki mnie denerwują, bo niczego nie wnoszą i o ile
konserwatyzm Tichego podany nam przy wątkach poznawczo-kolonialnych
uważam za ciekawy, o tyle to już można sobie było darować,
serio.
Wracając
do rzeczy: to skoro większa część mi się podobała, to czemu nie
pieję z zachwytu? No bo niestety, ale mam wrażenie, że „Wizja…”
to nie jest powieść do czytania, ale studium do podczytywania.
Przez drugą część, poświęconą właśnie historii/historiom
Encji, brnęło mi się jak po grudzie. Nie to, żeby było to nudne
– po prostu w natłoku informacji i hipotez brakowało tego
„czegoś”, co sprawiało, że szybko czytało się rozważania z
„Głosu Pana”. Czego? Mam wrażenie, że lekkości. Podejrzewam
zresztą, że specjalnie: ten natłok ma wywoływać takie wrażenie.
Inna sprawa, czy mnie jako czytelniczce to odpowiada. Bo wiecie, co
jeszcze mnie drażni? To, że Lem rezygnuje niemal z dzielenia na
akapity w tych późnych prozach. Tak jakby śpieszył się, żeby
wszystko powiedzieć, i nie miał czasu tego dzielić na cząstki
ułatwiające czytanie (bo nawet nie odbiór, ale sam proces
czytania).
do rzeczy: to skoro większa część mi się podobała, to czemu nie
pieję z zachwytu? No bo niestety, ale mam wrażenie, że „Wizja…”
to nie jest powieść do czytania, ale studium do podczytywania.
Przez drugą część, poświęconą właśnie historii/historiom
Encji, brnęło mi się jak po grudzie. Nie to, żeby było to nudne
– po prostu w natłoku informacji i hipotez brakowało tego
„czegoś”, co sprawiało, że szybko czytało się rozważania z
„Głosu Pana”. Czego? Mam wrażenie, że lekkości. Podejrzewam
zresztą, że specjalnie: ten natłok ma wywoływać takie wrażenie.
Inna sprawa, czy mnie jako czytelniczce to odpowiada. Bo wiecie, co
jeszcze mnie drażni? To, że Lem rezygnuje niemal z dzielenia na
akapity w tych późnych prozach. Tak jakby śpieszył się, żeby
wszystko powiedzieć, i nie miał czasu tego dzielić na cząstki
ułatwiające czytanie (bo nawet nie odbiór, ale sam proces
czytania).
Właśnie
– odbiór. Muszę powiedzieć, że „Wizja…” jako komentarz
społeczno-polityczny do sytuacji, w jakiej była pisana, wydała mi
się wtórna i mało odkrywcza. I chyba nie tylko mnie, bo w posłowiu
do mojego wydania Lem pisze, że to wcale nie tak, że jest to
wszystko jednak bardziej skomplikowane. Nie przekonało mnie to, bo
skoro potrzeba specjalnego posłowia po latach, żeby skorygować
odbiór, to znaczy, że coś w konstrukcji nie zagrało (oczywiście
nie mówię, że zawsze tak jest, czasami odbiór wypacza kontekst,
ale chyba raczej nie w tym wypadku). Dlatego nie zatrzymuję się nad
tym dłużej.
– odbiór. Muszę powiedzieć, że „Wizja…” jako komentarz
społeczno-polityczny do sytuacji, w jakiej była pisana, wydała mi
się wtórna i mało odkrywcza. I chyba nie tylko mnie, bo w posłowiu
do mojego wydania Lem pisze, że to wcale nie tak, że jest to
wszystko jednak bardziej skomplikowane. Nie przekonało mnie to, bo
skoro potrzeba specjalnego posłowia po latach, żeby skorygować
odbiór, to znaczy, że coś w konstrukcji nie zagrało (oczywiście
nie mówię, że zawsze tak jest, czasami odbiór wypacza kontekst,
ale chyba raczej nie w tym wypadku). Dlatego nie zatrzymuję się nad
tym dłużej.
Także
ta dekonstrukcja dawnej podróży Tichego była interesująca
formalnie, ale treściowo, powiedziałabym, niespecjalnie. A że Lem
umiał łączyć jedno z drugim, co już wiem, to wychodzę po
lekturze „Wizji lokalnej” w części zawiedziona.
ta dekonstrukcja dawnej podróży Tichego była interesująca
formalnie, ale treściowo, powiedziałabym, niespecjalnie. A że Lem
umiał łączyć jedno z drugim, co już wiem, to wychodzę po
lekturze „Wizji lokalnej” w części zawiedziona.
Jak być może zauważyliście, zdecydowałam się nie czytać na razie „Fantastyki i futurologii”. Zostawiam je sobie na inną okazję, a listę zamykam na Lemowych powieściach, żeby zachować spójność mojego lata z Lemem. I tak sobie myślę, że na jesieni zajrzę jeszcze do „Tako rzecze Lem”, jeśli znajdę. Ale to jak już ochłonę po dużej dawce Lema na raz — a póki co jeszcze dwie powieści przede mną!
Czytaliście
może „Wizję…”? Nie chcielibyście się podzielić wrażeniami?
może „Wizję…”? Nie chcielibyście się podzielić wrażeniami?
Comments
Niestety jeszcze nie przeczytałam. Zazdroszczę Ci że wpadłaś na to żeby czytać Lema po kolei. Ja zaczęłam gdzies w środku i jak tak Cie czytam to dochodzę do wniosku że brakuje mi czasem kontekstu
Author
Też sobie gratuluję pomysłu ;). A na serio — to ma swoje dobre strony (właśnie tę na przykład, że widzi się, jak Lem korzysta z wypracowanych przez siebie rozwiązań, gra z własnymi pomysłami, rozwija je i tak dalej), a ma i złe, bo niektóre książki czytane w kolejności chronologicznej tracą ("Niezwyciężony" po "Solaris") albo nużą przez dużą powtarzalność pomysłu ("Cyberiada" po "Bajkach robotów").
Myślałam, że tylko pisarze współcześni prowadzą gry z czytelnikiem, podczas których bawią się dużo lepiej niż czytelnik. A tu proszę. Mam w planach Lema, bo niegdyś, za młodu, czytałam "Bajki robotów" przez co wybitnie się zraziłam, ale wierzę, że to po prostu mój niedojrzały umysł je odrzucił. "Wizji…" raczej nie przeczytam, wymęczyłabym się okrutnie – tak czuję.
Author
Mnie z kolei w młodości, tak jak pisałam na początku akcji, zraził pilot Pirx, ale bardzo się cieszę, że się przemogłam — to są książki, po które naprawdę warto sięgnąć :). Akurat odradzałabym zaczynanie od "Wizji lokalnej", zdecydowanie. Postaram się po zakończeniu mojego Lemata napisać post o tym, od czego doradzam spotkanie z prozatorską częścią twórczości Lema. A jeśli chodzi o gry z czytelnikiem — akurat "Wizja…" jest nużąca, ale w ogóle to bardzo lubię, jak Lem to robi, bo potrafi i to jeszcze jak! W zamyśle "Wizja…" jest grą bardzo śmiałą, tylko że wykonanie jest — w moim przekonaniu — celowo nużące, niestety.
Chętnie przeczytam taki post. Mam na swojej półce te przeklęte "Bajki robotów", więc planowałam wrócić własnie do tego, ale jeśli coś będzie bardziej korzystne to chętnie się do Lema przekonam.
Author
Post powstanie, zapewne niedługo :). A na marginesie — mnie "Bajki robotów" urzekły, ale nie przeszkadzała mi w ich czytaniu szkolna trauma (nie mieliśmy ich, na szczęście, na liście lektur). Pisałam o nich tutaj.
Ciekawe, bo mnie przydługie rozważania w "Głosie Pana" wynudziły bardziej niż encjologia w "Wizji lokalnej". Prawdopodobnie jest to zasługą postaci Tichego, którego sposób opowiadania uwielbiam 🙂 I samą postać także.
Jak czytam Twoje recenzje książek Lema to mam wrażenie, że sama podchodzę do nich dosyć bezkrytycznie. Jakoś nie rzuciły mi się w oczy różne wady, niedociągnięcia itd., o których wspominasz. Jednocześnie trudno nie przyznać Ci racji, bo wiele zarzutów jest słusznych i się z nimi zgadzam. Jeszcze trochę lemowych książek mi zostało i zastanawiam się jak teraz będę je z nową świadomością ich wad odbierać, bo do tej pory najwyraźniej zakładałam do czytania Lema różowe okulary 😛
Author
Bo ta encjologia jest też ciut inaczej napisana: mniej serio w formie, choć równie poważnie w treści. Może to dlatego?
Ale to chyba normalnie, kiedy się autora lubi :). Jak się jakąś książkę uważa za ulubioną, to i na wady się przymyka oko. Przy czym nadal wydaje mi się, że dobrze jest tekst czytać krytycznie, nawet jak się go podziwia (albo to moje skrzywienie charakteru, lubię rozbierać powieści na części pierwsze;)). Ale te ostatnie powieści to może z różowymi okularami się czyta lepiej tak w ogóle, bo tak nie przygnębiają ;)?
Nie czytałem "Wizji…". Ale z Twojego tekstu wnioskuję, że przy "Pokoju na Ziemi", "Wizja lokalna" jest jedynie uwerturą do utraty niewinności przez Ijona…
Author
Jest, jest — jest też zresztą dogodnym punktem wyjścia do opisania sytuacji zastanej w "Pokoju na Ziemi". Ale na razie jestem dopiero w połowie "Pokoju…", więc więcej będę mogła powiedzieć później (bo z niewiadomych powodów wpisałam sobie "Fiasko" przed "Pokój…", ale się na szczęście zorientowałam zawczasu w kolejności ;)).
A ja już myślałem, że to celowy zabieg, by złagodzić ewentualną gorycz i nie kończyć całego przedsięwzięcia "Fiaskiem"
Author
Ładne wytłumaczenie, ale chyba mogę już założyć, że zupełnym fiaskiem się to nie skończy, bo zostały mi dwie powieści do końca. A że pewnie będzie pesymistycznie — tak zakładam — no cóż, ładnie się to będzie komponowało w całości.